Türk Sağlık Sisteminde Özelleştirme Uygulamalarının Değerlendirilmesi: 1985-2022 Dönemi

Fırat Kara

Derleme

Evaluation of Customization Applications in the Turkish Health System: 1985-2022 Period

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 22 - 28, 30.01.2024

Fırat Kara

Öz

Aim: In this study, it is aimed to examine the reasons, advantages and disadvantages of privatization, which is an instrument of the new liberal political economy, and the reflections of these practices on the health system.
Methods: The document analysis method was used in the study. For this, PubMed and Google Scholar pages were used. The research was carried out by scanning the articles and theses published between 1985 and 2020 in January 2022, November 2021, and the articles in Turkish and English were included.
Results: It is argued that capital accumulation will be ensured, competition, quality and efficiency in resource use will be increased and it will affect the efficiency of the state, thanks to the privatizations that were first tried in 1957 in the Federal Republic of Germany and today have a wide application opportunity by including the health sector. However, it is also mentioned that it increases unemployment in the short term and that it has the potential to cause various obstacles in the society's access to necessary services. Privatization in health, which was tried for the first time in our country in the 1960s and whose main objectives were to increase efficiency, productivity and quality in health care, and to ensure patient satisfaction, is a set of various practices that support the private sector and aim to increase its share in the system. It is also stated that the personal rights of the employees will be reduced, the work peace will be disrupted, the system will create unnecessary demands, preventive services will be postponed and inequality in health will increase.
Conclusion: With privatizations, the influence of the private sector has increased by transferring resources from the public to the private sector and supporting the sector directly or indirectly. Despite this, the public still remains the dominant actor in the system. It can be stated that as a result of the applications and the production and distribution of health services under market conditions, the public goods feature of the services is eroded and at the same time, social solidarity and distribution are regressed.

Anahtar Kelimeler

Customize, Privatization in Health, Public Private Partnership, Health Reform, Health Transformation Program

Kaynakça

[1] Alparslan A. Özelleştirme ve Türkiye’de Özelleştirme Uygulamaları. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002, İstanbul.
[2] Akalın A. Sağlık hizmetlerinde özelleştirme hızlanıyor. Toplum ve Hekim. 1998;13(3):162-166.
[3] Akdur R. Sağlık sektörü “Temel kavramlar Türkiye ve Avrupa Birliği’nde durum ve Türkiye’nin birliğe uyumu. Ed. Erhan C, 2. Baskı, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara; 2003.
[4] Atagenç İÖ. İzmir İktisat Kongresi ve 24 Ocak kararları sonrası Türkiye’nin liberal tecrübesinin karşılaştırmalı analizi. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2017; Özel sayı: 69-87.
[5] Burak ÖKDE, Bülbül D. Kamu harcamaları ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki: G7 Ülkeleri için panel veri analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 2019;18(69):308-317.
[6] Çetin FG. Sağlıkta dönüşüm programı ekseninde sağlığın ekonomi politiği. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2017;19(1):274-293.
[7] Demirbaş M, Türkoğlu M. Kamu iktisadi teşebbüslerinin özelleştirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2002;7(1):241–264.
[8] Dowd DF. Kapitalizm ve Kapitalizmin İktisadı: Eleştirel Bir Tarih. Çeviren: Gerçek C. Yordam Kitap, Fatih, İstanbul, 2013.
[9] Elbek O, Adaş EB. Sağlıkta dönüşüm: eleştirel bir değerlendirme. Türkiye Psikiyatri Derneği Bülteni. 2009;12(1):33-44.
[10] Eryiğit BH, Yörükoğlu F. Yerel yönetimlerde özelleştirme yöntemleri ve hukuksal altyapı. Öneri Dergisi. 2012;10(37):151–165.
[11] Fülberth G. Kapitalizmin Kısa Tarihi, Çeviren: Usta S. Yordam Yayınları, Fatih, İstanbul, 2008.
[12] Forsberg, E, Axelsson R, Arnetz, B. Financial incentives in health care. The impact of performance-based reimbursement. Health Policy. 2001;58(3):243-262.
[13] Güler H. Türkiye’de mali kriz sonrası kurallı maliye politikasının bir aracı olarak özelleştirme politikaları. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi. 2019;7(1):77-93.
[14] Güney M. Türkiye’de Özelleştirme Çalışmaları ve Türk Telekom AŞ’nin Özelleştirilmesi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003, Konya.
[15] Güngör G. Tarihi açıdan Türkiye’de özelleştirme uygulamalarının değerlendirilmesi. Sakarya İktisat Dergisi. 2012;1(2):100-119.
[16] Harmancı AK. Sağlık Hizmetlerinde Özelleştirme Uygulamaları ve Hemşirelerin Özelleştirme Uygulamalarına İlişkin Algıları. İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010, İstanbul.
[17] Harmancı Seren AK, Yıldırım A. Özelleştirme: Sağlıkta özelleştirme ve hemşireler. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2013;16(1):123-131.
[18] Harvey D, Güldü H. Yeni emperyalizm. Everest Yayınları, İstanbul, 2004.
[19] İnam B, Giray F, Tüzüntürk S. Liberalleşme sürecinde özelleştirme, doğrudan yabancı yatırımlar ve ticaret serbestliği: Bazı AB ülkeleri ile Türkiye karşılaştırması. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2016;9(4).
[20] Kara F. Şehir Hastaneleri Özelinde Kamu Özel Ortaklığı Modelinin İncelenmesi. Journal of Health Sciences and Management. 2021;1(2):82-88.
[21] Karabulut K. Sağlık sektöründe özelleştirme. Atatürk Üniversitesi İksitadi ve İdari Bilimler Dergisi. 2001;15(1-2):31–39.
[22] Kasapoğlu A. Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin Dönüşümü. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi. 2016;19(2):131-174.
[23] Kaya K, Kaya S. Türkiye’de özel hastanelere genel bir bakış. Toplum ve Hekim, 1995; Eylül-Aralık:69-70.
[24] Kilci M. Başlangıcından bugüne Türkiye'de özelleştirme uygulamaları (1984-1994). DPT Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü, 1994.
[25] Koçak B. Üniversite Hastanelerinde Çalışan Hemşirelerin Sağlıkta Özelleştirme ve Sendikalaşma Konusunda Görüşlerinin İncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006, İzmir.
[26] OECD. Privatisation and the broadening of ownership of state-owned enterprises. Paris: OECD Publishing, 2018.
[27] OECD. Glossary of statistical terms. Paris: OECD Publishing, 2003.
[28] Orkunoğlu IF. Özelleştirme ve alternatifleri, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi. 2005;22(4):165.
[29] Pala K. Sağlık hizmetlerinde döner sermaye uygulaması. Toplum ve Hekim. 2005;20(1):72-74.
[30] Panitch L, Leys C. (2010). Kapitalizmde Sağlık, Sağlıksızlık Semptomları. Çeviren: Haskan U. Yordam Kitap, Fatih, İstanbul.
[31] Parker D. Privatization of State-Owned Enterprises. Oxford Research Encyclopedia of Business and Management, UK, 2021.
[32] Priest GL. The aims of privatization. Yale Law & Policy Review. 1988;6(1):1–5.
[33] Sağlık Bakanlığı. Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllığı 2020, Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 2022.
[34] Sağlık Bakanlığı. Yılı Bütçe Sunumu, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu, Ankara, 2018.
[35] Sezgin Ş. Piyasa ekonomisinin şartları ve özelleştirme. Akademik İncelemeler Dergisi. 2010;5(2):154-171.
[36] Soyer A, Belek İ. Türkiye’de özel sağlık sektörü ve sağlıkta özelleştirme. Toplum ve Hekim. 1998;13(1):35-45.
[37] Şentürk Doğan B. Türkiye’de sağlık hizmetlerinin özelleştirilmesi: Sağlıkta dönüşüm projesi. V. Anadolu International Conference in Economics, Eskişehir, Türkiye, 11-13 Mayıs 2017, s.11-17.
[38] T.C. Başbakanlık. Stratejik Plan / 2014-2018, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, 2014.
[39] Tekin PŞ, Çelik Y. Türkiye’de sağlık sektöründe bir finansman yöntemi olarak kamu-özel ortaklığı politikasının politika haritalama yöntemi ile analiz edilmesi. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi. 2012;1(3):81-98.
[40] Tümer EÖ. Türkiye’de Özelleştirmenin Ücret ve İstihdam Üzerindeki Etkisi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004, Ankara.
[41] Türkiye Sigorta Birliği, 2021 Sektör Raporu, 2021.
[42] Üçer S. Türkiye'de Özelleştirmenin Üç Dönemi: 1980'ler, 1990'lar ve 2001 Sonrası. 1. Uluslararası İKSAD Sosyal Bilimler Kongresi, Mardin, Türkiye, 9-11 Mart 2018, s.554-563.
[43] Yurgiden H. Kamu Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018, Adıyaman.
[44] Yalçınkaya Ö, Yazgan Ş. Özelleştirme gelirlerinin ekonomik büyüme üzerindeki etkileri: Türkiye örneği (1986-2016). Journal of Life Economics. 2017;4(4):157-178.
[45] Yaşar GY. Türkiye'de 1980 sonrası sağlık politikalarında gözlenen neoliberal dönüşüm ve sonuçları üzerine değerlendirmeler. Mülkiye Dergisi. 2008;32(260):157-191.

Türk Sağlık Sisteminde Özelleştirme Uygulamalarının Değerlendirilmesi: 1985-2022 Dönemi

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 22 - 28, 30.01.2024

Fırat Kara

Öz

Amaç: Bu çalışmada yeni liberal ekonomi politiğin bir enstrümanı olan özelleştirmenin uygulanma nedenleri, avantaj ve dezavantajları ile birlikte bu uygulamaların sağlık sistemi üzerindeki yansımalarının incelenmesi amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem: Araştırmada doküman inceleme yöntemi kullanılmıştır. Bunun için PubMed ve Google Scholar sayfalarından yararlanılmıştır. Araştırma 2021 Kasım 2022 Ocak ayları içerisinde 1985 ve 2020 yılları arasında yayımlanmış makaleler, kitaplar ve tezler taranarak gerçekleştirilirken Türkçe ve İngilizce çalışmalar kapsama alınmıştır.
Bulgular: ilk kez 1957 senesinde Federal Almanya‘da denenen ve günümüzde sağlık sektörünü de içine alarak geniş bir uygulama olanağı bulan özelleştirmeler sayesinde sermaye birikimin sağlanacağı, rekabetin, kalitenin ve kaynak kullanımında etkinliğin arttırılacağı ve devletin etkinleştirilmesine etki edeceği savunulmaktadır. Fakat kısa vadede işsizliği yükselttiği ve toplumun gerekli hizmetlere ulaşmasında çeşitli engellere neden olma potansiyelinden de söz edilmektedir. Ülkemizde ilk kez 1960’lı yıllarda denenen ve temel amaçları sağlık hizmetinde etkinlik, verimlilik ve kalitenin yükseltilmesi ve hasta memnuniyetinin sağlanması olan sağlıkta özelleştirme, özel sektörü destekleyen ve sistemdeki payını büyütmesini amaçlayan çeşitli uygulamalar bütünüdür. Çalışanların özlük haklarının kısılacağı, çalışma barışının bozulacağı, sistemin gereksiz talep yaratacağı, koruyucu hizmetlerin öteleneceği ve sağlıkta eşitsizliğin artacağı da ifade edilmektedir.
Sonuç: Özelleştirmeler ile kamunun özel sektöre kaynak aktarımı yaparak ve sektörü doğrudan veya dolaylı olarak destekleyerek özel sektörün etkisini artmıştır. Buna rağmen kamu halihazırda sistemde baskın aktör olmaya devam etmektedir. Uygulamalar ile sağlık hizmetlerinin piyasa koşulları içerisinde üretilip dağıtılması sonucunda hizmetlerin kamu malı özelliğinin aşındırılmasına aynı zamanda toplumsal dayanışmayı ve bölüşümü geriletmesine neden olduğu ifade edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Özelleştirme, Sağlıkta Özelleştirme, Kamu Özel Ortaklığı, Sağlıkta Reform, Sağlıkta Dönüşüm Programı

Teşekkür

Çalışmamız için değerli görüşlerini paylaşan Sayın Prof. Dr. Mehveş Tarım’a teşekkürlerimizi sunuyoruz.

Kaynakça

[1] Alparslan A. Özelleştirme ve Türkiye’de Özelleştirme Uygulamaları. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002, İstanbul.
[2] Akalın A. Sağlık hizmetlerinde özelleştirme hızlanıyor. Toplum ve Hekim. 1998;13(3):162-166.
[3] Akdur R. Sağlık sektörü “Temel kavramlar Türkiye ve Avrupa Birliği’nde durum ve Türkiye’nin birliğe uyumu. Ed. Erhan C, 2. Baskı, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara; 2003.
[4] Atagenç İÖ. İzmir İktisat Kongresi ve 24 Ocak kararları sonrası Türkiye’nin liberal tecrübesinin karşılaştırmalı analizi. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2017; Özel sayı: 69-87.
[5] Burak ÖKDE, Bülbül D. Kamu harcamaları ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki: G7 Ülkeleri için panel veri analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 2019;18(69):308-317.
[6] Çetin FG. Sağlıkta dönüşüm programı ekseninde sağlığın ekonomi politiği. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2017;19(1):274-293.
[7] Demirbaş M, Türkoğlu M. Kamu iktisadi teşebbüslerinin özelleştirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2002;7(1):241–264.
[8] Dowd DF. Kapitalizm ve Kapitalizmin İktisadı: Eleştirel Bir Tarih. Çeviren: Gerçek C. Yordam Kitap, Fatih, İstanbul, 2013.
[9] Elbek O, Adaş EB. Sağlıkta dönüşüm: eleştirel bir değerlendirme. Türkiye Psikiyatri Derneği Bülteni. 2009;12(1):33-44.
[10] Eryiğit BH, Yörükoğlu F. Yerel yönetimlerde özelleştirme yöntemleri ve hukuksal altyapı. Öneri Dergisi. 2012;10(37):151–165.
[11] Fülberth G. Kapitalizmin Kısa Tarihi, Çeviren: Usta S. Yordam Yayınları, Fatih, İstanbul, 2008.
[12] Forsberg, E, Axelsson R, Arnetz, B. Financial incentives in health care. The impact of performance-based reimbursement. Health Policy. 2001;58(3):243-262.
[13] Güler H. Türkiye’de mali kriz sonrası kurallı maliye politikasının bir aracı olarak özelleştirme politikaları. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi. 2019;7(1):77-93.
[14] Güney M. Türkiye’de Özelleştirme Çalışmaları ve Türk Telekom AŞ’nin Özelleştirilmesi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003, Konya.
[15] Güngör G. Tarihi açıdan Türkiye’de özelleştirme uygulamalarının değerlendirilmesi. Sakarya İktisat Dergisi. 2012;1(2):100-119.
[16] Harmancı AK. Sağlık Hizmetlerinde Özelleştirme Uygulamaları ve Hemşirelerin Özelleştirme Uygulamalarına İlişkin Algıları. İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010, İstanbul.
[17] Harmancı Seren AK, Yıldırım A. Özelleştirme: Sağlıkta özelleştirme ve hemşireler. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2013;16(1):123-131.
[18] Harvey D, Güldü H. Yeni emperyalizm. Everest Yayınları, İstanbul, 2004.
[19] İnam B, Giray F, Tüzüntürk S. Liberalleşme sürecinde özelleştirme, doğrudan yabancı yatırımlar ve ticaret serbestliği: Bazı AB ülkeleri ile Türkiye karşılaştırması. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2016;9(4).
[20] Kara F. Şehir Hastaneleri Özelinde Kamu Özel Ortaklığı Modelinin İncelenmesi. Journal of Health Sciences and Management. 2021;1(2):82-88.
[21] Karabulut K. Sağlık sektöründe özelleştirme. Atatürk Üniversitesi İksitadi ve İdari Bilimler Dergisi. 2001;15(1-2):31–39.
[22] Kasapoğlu A. Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin Dönüşümü. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi. 2016;19(2):131-174.
[23] Kaya K, Kaya S. Türkiye’de özel hastanelere genel bir bakış. Toplum ve Hekim, 1995; Eylül-Aralık:69-70.
[24] Kilci M. Başlangıcından bugüne Türkiye'de özelleştirme uygulamaları (1984-1994). DPT Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü, 1994.
[25] Koçak B. Üniversite Hastanelerinde Çalışan Hemşirelerin Sağlıkta Özelleştirme ve Sendikalaşma Konusunda Görüşlerinin İncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006, İzmir.
[26] OECD. Privatisation and the broadening of ownership of state-owned enterprises. Paris: OECD Publishing, 2018.
[27] OECD. Glossary of statistical terms. Paris: OECD Publishing, 2003.
[28] Orkunoğlu IF. Özelleştirme ve alternatifleri, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi. 2005;22(4):165.
[29] Pala K. Sağlık hizmetlerinde döner sermaye uygulaması. Toplum ve Hekim. 2005;20(1):72-74.
[30] Panitch L, Leys C. (2010). Kapitalizmde Sağlık, Sağlıksızlık Semptomları. Çeviren: Haskan U. Yordam Kitap, Fatih, İstanbul.
[31] Parker D. Privatization of State-Owned Enterprises. Oxford Research Encyclopedia of Business and Management, UK, 2021.
[32] Priest GL. The aims of privatization. Yale Law & Policy Review. 1988;6(1):1–5.
[33] Sağlık Bakanlığı. Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllığı 2020, Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 2022.
[34] Sağlık Bakanlığı. Yılı Bütçe Sunumu, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu, Ankara, 2018.
[35] Sezgin Ş. Piyasa ekonomisinin şartları ve özelleştirme. Akademik İncelemeler Dergisi. 2010;5(2):154-171.
[36] Soyer A, Belek İ. Türkiye’de özel sağlık sektörü ve sağlıkta özelleştirme. Toplum ve Hekim. 1998;13(1):35-45.
[37] Şentürk Doğan B. Türkiye’de sağlık hizmetlerinin özelleştirilmesi: Sağlıkta dönüşüm projesi. V. Anadolu International Conference in Economics, Eskişehir, Türkiye, 11-13 Mayıs 2017, s.11-17.
[38] T.C. Başbakanlık. Stratejik Plan / 2014-2018, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, 2014.
[39] Tekin PŞ, Çelik Y. Türkiye’de sağlık sektöründe bir finansman yöntemi olarak kamu-özel ortaklığı politikasının politika haritalama yöntemi ile analiz edilmesi. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi. 2012;1(3):81-98.
[40] Tümer EÖ. Türkiye’de Özelleştirmenin Ücret ve İstihdam Üzerindeki Etkisi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004, Ankara.
[41] Türkiye Sigorta Birliği, 2021 Sektör Raporu, 2021.
[42] Üçer S. Türkiye'de Özelleştirmenin Üç Dönemi: 1980'ler, 1990'lar ve 2001 Sonrası. 1. Uluslararası İKSAD Sosyal Bilimler Kongresi, Mardin, Türkiye, 9-11 Mart 2018, s.554-563.
[43] Yurgiden H. Kamu Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018, Adıyaman.
[44] Yalçınkaya Ö, Yazgan Ş. Özelleştirme gelirlerinin ekonomik büyüme üzerindeki etkileri: Türkiye örneği (1986-2016). Journal of Life Economics. 2017;4(4):157-178.
[45] Yaşar GY. Türkiye'de 1980 sonrası sağlık politikalarında gözlenen neoliberal dönüşüm ve sonuçları üzerine değerlendirmeler. Mülkiye Dergisi. 2008;32(260):157-191.

Toplam 45 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Türkçe
Konular	Sağlık Politikası
Bölüm	Derlemeler
Yazarlar	Fırat Kara 0000-0002-5195-4387
Yayımlanma Tarihi	30 Ocak 2024
Gönderilme Tarihi	24 Mayıs 2023
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2024 Cilt: 4 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA	Kara, F. (2024). Türk Sağlık Sisteminde Özelleştirme Uygulamalarının Değerlendirilmesi: 1985-2022 Dönemi. Journal of Health Sciences and Management, 4(1), 22-28.

Kapak Resmi İndir

Makale Dosyaları

Tam Metin