Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi

Öz

Karaelmas diyarı ve emeğin
başkenti gibi ifadelerle özdeşleşen Zonguldak, kömür yataklarının zenginliği
ile Türkiye’nin maden bölgesinde önemli bir yer tutmaktadır. Kömürün bulunması
ve madenciliğin gelişmesi ile beraber şehir de bu gelişime ayak uydurarak
kendini yenilemiştir. Kömürün bulunduğu, ilk zamanlarda yabancı şirketlerin
Zonguldak’ta kömür işletmeciliğine başlaması ile beraber şehre yabancı bir
kültür ile dil de giriş yapmıştır. 1850’li yıllarda Osmanlı Devleti’nin zor
durumda olması ve dış borçlarının ödenmez durumlara gelmesinin sonucunda devlet
kömür ocaklarını yabancı şirketlere kiralamak veya yabancıların işletmesine
bırakmak durumunda kalmıştır. Daha çok Zafiropoulo, Giurgiu Kumpanyası, Kurci,
Kurtidi, Yorgi Vapur şirketi, Karamanyan şirketi, Rombaki kumpanyası gibi
isimlerle Rum, Ermeni, İngiliz şirketlerin ocaklar alarak işlettiği
görülmektedir. Bu şirketler ile ocakların isimleri, daha sonra havzada çeşitli
yerlerde bulunan başta cami, sokak, mahalle, kömür damarlarının olduğu yerlere
verilerek kullanılmaya başlanmıştır. Bu duruma bakılarak bölgeye gelen yabancı
dil ve kültürün şehir içerisinde belli yerlere ad olmasıyla dilin
kalıcılaştırılmaya çalışıldığı düşünülebilir. Ayrıca bu şirketlerin kendi
isimleri ile kömür işletmelerini açtıkları ve çoğunluğunu Londra’dan
getirttikleri maden aletlerini marka isimleriyle kullandıkları da
görülmektedir. “Ameleler” diye adlandırılan kömür işçileri bu aletlerin
isimlerini söylemekte güçlük çektiklerinden kendi dillerine, bölgenin konuştuğu
ağza uydurarak söylemişler; bu yolla işçiler arasında farklı bir madencilik
terimleri yekûnu oluşmuştur. Araştırmamızda Kilimli ilçesinde bulunan Karadon
Maden Ocağı’nda çalışan işçiler, maden teknikerleri ve maden mühendisleri,
Türkiye Taşkömürü Kurumu Üzülmez Müessesesine ait eğitim ocağında bulunan
işçiler ve maden mühendisleri ile Zonguldak’ın Beycuma ilçesi Asmacı
Mahallesine bağlı Karadere köyünde ve Kozlu ilçesine bağlı bazı köylerde
bulunan eski maden işçileri ile birlikte soru cevap şeklinde ses kayıt
cihazları yardımıyla konumuzun asıl amacı olan geçmişten günümüze Zonguldak’ta
maden işçilerinin kömür ocaklarında kullandıkları madencilik terimleri hakkında
bilgiler toplandı.