Öz
Niteliksel ve niceliksel kriter veya amaçlara sahip olan kararların varlığı durumunda, karar vericinin çözüme ulaşmasında yardımcı olması amacıyla geliştirilen Çok Kriterli Karar Verme yöntemleri, birden fazla kritere sahip ve aynı anda uygulamaya konulan seçimler karşısında karar vericinin en iyi tercihi yapmasını sağlayan araçlardır. Finans sistemindeki finansal kurumların en önemli faaliyetlerinden biri aracılık faaliyetleridir. Aracı kurumlar, sermaye piyasası araçlarına aracılık amacıyla kendi nam ve hesabına, başkası nam ve hesabına veya kendi namına başkası hesabına ticari amaçla alım satım yapan anonim ortaklıklar olarak ifade edilmektedir. Sermaye piyasasının gelişmesinde önemli bir role sahip olan aracı kurumların finansal performanslarının şeffaf bir şekilde ortaya konulması tasarruf sahipleri açısında büyük önem arz etmektedir. Finansal performansların, birden çok finansal oran yardımıyla belirlenmesi de bir çok kriterli karar verme problemidir. Bu çalışmada Çok Kriterli Karar Verme yöntemlerinden biri olan VIKOR yöntemi kullanılarak, Türk Finans Sektöründe 2016-2019 yıllarında sermaye piyasalarında faaliyet gösteren aracı kurumların mali tablolarından elde edilen, finansal performansı ölçmede ilgili literatür ve konuyla ilgili uzman görüşlerinden yararlanılarak seçilen, cari oran, likidite oranı (asit oranı), nakit oranı, maddi duran varlık devir hızı, aktif devir hızı, borç oranı, kısa vadeli borç/toplam borç, duran varlıkların karlılığı, maddi duran varlık karlılığı ve çalışma sermayesi karlılığı oranları kriter olarak kabul edilerek, aracı kurumların yıllık finansal performansları değerlendirilerek karşılaştırılması amaçlanmıştır. Analiz sonucunda, 2016-2019 yıllarında finansal performans sıralamasında ilk 5’te yer alan aracı kurumların, borç oranı kriterine göre düşük, duran varlıkların karlılığı, maddi duran varlık karlılığı ve çalışma sermayesi karlılığı kriterleri bakımından yüksek performans sergilediği, son 5’te yer alan aracı kurumların ise borç oranı kriterine göre yüksek, cari oran, likidite oranı, nakit oranı, duran varlıkların karlılığı ve çalışma sermayesi karlılığı kriteri bakımından düşük performans sergilediği belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- 5549 Sayılı Kanun Ve İlgili Mevzuat Kapsamında Sektör Araştırma Raporu (2020), T. C. Hazine Ve Maliye Bakanlığı Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı, Ankara.
- Abdel-Basset, M., Ding, W., Mohamed, R. & Metawa, N. (2020). An Integrated Plithogenic Mcdm Approach For Financial Performance Evaluation Of Manufacturing Industries. Risk Management, 22(3), 192-218.
- Akyüz, Y., Bozdoğan, T. & Hantekin, E. (2011). Topsıs Yöntemiyle Finansal Performansın Değerlendirilmesi Ve Bir Uygulama. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(1), 73-92.
- Aydın, N. (2007). Finansal Yönetim (Vol. 779). Anadolu Üniversitesi.
- Bayram, N. (2016). Veri Zarflama Analizi Ve Toplam Faktör Verimliliği: Aracı Kurumlar Üzerine Bir Uygulama. Verimlilik Dergisi, (2), 7-44.
- Bülbül, S. & Köse, A. (2011). Türk Gida Şirketlerinin Finansal Performansinin Çok Amaçlı Karar Verme Yöntemleriyle Değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 25(Özel), 71-97.
- Büyüközkan, G. & Ruan, D. (2008). Evaluation Of Software Development Projects Using A Fuzzy Multi-Criteria Decision Approach. Mathematics And Computers In Simulation, 77(5-6), 464-475.
- Çelik, İ. E. (2019). Global Krizi Sonrası Türkiye’de Aracı Kurumlarda Etkinlik Ve Etkinliği Belirleyen Faktörler: 2008-2017 Dönemi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(3), 479-494.
- Çukacı, Y. C. & Çenberlitaş, İ. (2017). Sermaye Piyasası Aracı Kurum Kavramı Ve Aracı Kurum Faaliyetlerinin Muhasebeleştirilmesi İşlemleri. Dicle Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(13), 178-202.
- Dinçer, H. & Görener, A. (2011). Analitik Hiyerarşi Süreci Ve Vikor Tekniği İle Dinamik Performans Analizi: Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(19), 109-127.
- Dumanoğlu, S. (2010). İmkb’de İşlem Gören Çimento Şirketlerinin Mali Performansının Topsis Yöntemi İle Değerlendirilmesi. Marmara Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, 29(2), 323-339.
- Ercan, M. & Onder, E. (2016). Ranking Insurance Companies In Turkey Based On Their Financial Performance Indicators Using Vikor Method. International Journal Of Academic Research In Accounting, Finance And Management Sciences, 6(2), 104-113.
- Feng, C. M. & Wang, R. T. (2000). Performance Evaluation For Airlines Including The Consideration Of Financial Ratios. Journal Of Air Transport Management, 6(3), 133-142.
- Göktolga, Z. G. & Karakış, E. (2018). Bireysel Emeklilik Şirketlerinin Finansal Performanslarının Bulanık Ahp Ve Vikor Yöntemi İle Analizi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 19(1), 92-108.
- Günay, B. & Kaya, İ. (2017). Borsa İstanbul’da Yer Alan Aracı Kurumların Performansının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri İle Değerlendirilmesi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 141-164.
- Kandemir, T. & Karataş, H. (2016). Ticari Bankaların Finansal Performanslarının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri İle İncelenmesi: Borsa İstanbul’da İşlem Gören Bankalar Üzerine Bir Uygulama (2004-2014). İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(7), 1766-1776.
- Karadeniz, E., Koşan, L. & Kahiloğulları, S. (2014). Borsa İstanbul’da İşlem Gören Spor Şirketlerinin Finansal Performansının Oran Yöntemiyle Analizi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(2), 129-144.
- Liu, H. C., Mao, L. X., Zhang, Z. Y. & Li, P. (2013). Induced Aggregation Operators In The Vikor Method And Its Application In Material Selection. Applied Mathematical Modelling, 37(9), 6325-6338.
- Okay, G. & Kose, A. (2015). Financial Performance Analysis Of Brokerage Firms Quoted On The Istanbul Stock Exchange Using The Topsıs Method Of Analysis. International Journal Of Business And Social Science, 6(8), 68-77.
- Opricovic, S. & Tzeng, G. H. (2004). Compromise Solution By Mcdm Methods: A Comparative Analysis Of Vikor And Topsis. European Journal Of Operational Research, 156(2), 445-455.
- Opricovic, S. & Tzeng, G. H. (2007). Extended Vikor Method In Comparison With Outranking Methods. European Journal Of Operational Research, 178(2), 514-529.
- Ömürbek, V. & Kınay, B. (2013). Havayolu Taşımacılığı Sektöründe Topsis Yöntemiyle Finansal Performans Değerlendirmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(3), 343-363.
- Rezaie, K., Ramiyani, S. S., Nazari-Shirkouhi, S. & Badizadeh, A. (2014). Evaluating Performance Of Iranian Cement Firms Using An Integrated Fuzzy Ahp–Vikor Method. Applied Mathematical Modelling, 38(21-22), 5033-5046.
- Siew, L. W., Fai, L. K., & Hoe, L. W. (2021). Performance Evaluation Of Construction Companies In Malaysia With Entropy-Vikor Model. Engineering Journal, 25(1), 297-305.
- Sermaye Piyasası Kurulu Tebliğleri, Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ (Seri V, No: 46).
- Şahin, A. & Sarı, E. B. (2019). Entropi Tabanlı Topsis Ve Vikor Yöntemleriyle Bıst-İmalat İşletmelerinin Finansal Ve Borsa Performanslarının Karşılaştırılması. Muhasebe Ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 12(2), 255-270.
- Taze Arısoy, M. (2020). Aracı Kurumların Tavsiye Performanslarının Değerlendirilmesi: Öncü Beş Aracı Kurum Üzerine Çalışma. (Yüksek Lisans Tezi) Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Tezergil Arıkan, S. (2018). Aracı Kurumların Finansal Performanslarının Topsis Yöntemi İle İncelenmesi. Mali Çözüm Dergisi, 28, 43-58.
- Tong, L. I., Chen, C. C. & Wang, C. H. (2007). Optimization Of Multi-Response Processes Using The Vikor Method. The International Journal Of Advanced Manufacturing Technology, 31(11-12), 1049-1057.
- Tufan, C. & Kılıç, Y. (2019). Borsa İstanbul’da İşlem Gören Lojistik İşletmelerinin Finansal Performanslarının Topsis Ve Vikor Yöntemleriyle Değerlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 20(1), 119-137.
- Wang, Y. J. (2009). Combining Grey Relation Analysis With Fmcgdm To Evaluate Financial Performance Of Taiwan Container Lines. Expert Systems With Applications, 36(2), 2424-2432.
- Yanık, L. & Eren, T. (2017). Borsa İstanbul’da İşlem Gören Otomotiv İmalat Sektörü Firmalarının Finansal Performanslarının Ahp, Topsis, Electre Ve Vikor Yöntemleri İle Analizi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7(13), 165-188.
- Yeşildağ, E. (2013). Türkiye’de Aracı Kuruluşların Gelişimi Ve Yatırımcıların Aracı Kuruluş Seçimine Etki Eden Unsurlar: Bir Faktör Analizi Uygulaması. (Doktora Tezi) Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
- Türkiye Sermaye Piyasası Birliği, https://www.tspb.org.tr/tr/veriler/ (Erişim Tarihi: 10.02.2021).
- Türkiye Sermaye Piyasası Genel Görünümü (Şubat 2021). https://www.tspb.org.tr/wp-content/uploads/2021/03/turkish_capital_markets-202102-tr.pdf (Erişim Tarihi: 20.04.2021).
Öz
Multi-Criteria Decision Making methods, developed to assist the decision maker in reaching a solution in the presence of decisions that have qualitative and quantitative criteria or objectives, are tools that enable the decision maker to make the best choice in the face of choices that have more than one criterion and are put into practice at the same time. One of the most important activities of financial institutions in the financial system is intermediary activities. Brokerage firms are defined as joint stock companies that trade in capital market instruments for commercial purposes on their own behalf and account, on behalf of someone else or on behalf of someone else. The transparent presentation of the financial performances of brokerage firms, which have an important role in the development of the capital market, is of great importance for savers. Determining financial performances with the help of multiple financial ratios is also a multi-criteria decision making problem. In this study, using the VIKOR method, which is one of the Multi-Criteria Decision Making methods, the current ratio, liquidity ratio ( acid ratio), cash ratio, tangible asset turnover, asset turnover, debt ratio, short-term debt/total debt, profitability of fixed assets, profitability of tangible assets and profitability of working capital are accepted as criteria, and annual financial performances of brokerage firms are evaluated and compared. As a result of the analysis, the brokerage firms in the top 5 in the financial performance ranking in 2016-2019 showed low performance in terms of debt ratio criteria, but high performance in terms of profitability of fixed assets, profitability of tangible assets and profitability of working capital. On the other hand the last 5 brokerage firms, it was determined that firms performed high according to the debt ratio criterion and underperformed in terms of current ratio, liquidity ratio, cash ratio, profitability of fixed assets and profitability of working capital.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- 5549 Sayılı Kanun Ve İlgili Mevzuat Kapsamında Sektör Araştırma Raporu (2020), T. C. Hazine Ve Maliye Bakanlığı Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı, Ankara.
- Abdel-Basset, M., Ding, W., Mohamed, R. & Metawa, N. (2020). An Integrated Plithogenic Mcdm Approach For Financial Performance Evaluation Of Manufacturing Industries. Risk Management, 22(3), 192-218.
- Akyüz, Y., Bozdoğan, T. & Hantekin, E. (2011). Topsıs Yöntemiyle Finansal Performansın Değerlendirilmesi Ve Bir Uygulama. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(1), 73-92.
- Aydın, N. (2007). Finansal Yönetim (Vol. 779). Anadolu Üniversitesi.
- Bayram, N. (2016). Veri Zarflama Analizi Ve Toplam Faktör Verimliliği: Aracı Kurumlar Üzerine Bir Uygulama. Verimlilik Dergisi, (2), 7-44.
- Bülbül, S. & Köse, A. (2011). Türk Gida Şirketlerinin Finansal Performansinin Çok Amaçlı Karar Verme Yöntemleriyle Değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 25(Özel), 71-97.
- Büyüközkan, G. & Ruan, D. (2008). Evaluation Of Software Development Projects Using A Fuzzy Multi-Criteria Decision Approach. Mathematics And Computers In Simulation, 77(5-6), 464-475.
- Çelik, İ. E. (2019). Global Krizi Sonrası Türkiye’de Aracı Kurumlarda Etkinlik Ve Etkinliği Belirleyen Faktörler: 2008-2017 Dönemi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(3), 479-494.
- Çukacı, Y. C. & Çenberlitaş, İ. (2017). Sermaye Piyasası Aracı Kurum Kavramı Ve Aracı Kurum Faaliyetlerinin Muhasebeleştirilmesi İşlemleri. Dicle Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(13), 178-202.
- Dinçer, H. & Görener, A. (2011). Analitik Hiyerarşi Süreci Ve Vikor Tekniği İle Dinamik Performans Analizi: Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(19), 109-127.
- Dumanoğlu, S. (2010). İmkb’de İşlem Gören Çimento Şirketlerinin Mali Performansının Topsis Yöntemi İle Değerlendirilmesi. Marmara Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, 29(2), 323-339.
- Ercan, M. & Onder, E. (2016). Ranking Insurance Companies In Turkey Based On Their Financial Performance Indicators Using Vikor Method. International Journal Of Academic Research In Accounting, Finance And Management Sciences, 6(2), 104-113.
- Feng, C. M. & Wang, R. T. (2000). Performance Evaluation For Airlines Including The Consideration Of Financial Ratios. Journal Of Air Transport Management, 6(3), 133-142.
- Göktolga, Z. G. & Karakış, E. (2018). Bireysel Emeklilik Şirketlerinin Finansal Performanslarının Bulanık Ahp Ve Vikor Yöntemi İle Analizi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 19(1), 92-108.
- Günay, B. & Kaya, İ. (2017). Borsa İstanbul’da Yer Alan Aracı Kurumların Performansının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri İle Değerlendirilmesi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 141-164.
- Kandemir, T. & Karataş, H. (2016). Ticari Bankaların Finansal Performanslarının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri İle İncelenmesi: Borsa İstanbul’da İşlem Gören Bankalar Üzerine Bir Uygulama (2004-2014). İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(7), 1766-1776.
- Karadeniz, E., Koşan, L. & Kahiloğulları, S. (2014). Borsa İstanbul’da İşlem Gören Spor Şirketlerinin Finansal Performansının Oran Yöntemiyle Analizi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(2), 129-144.
- Liu, H. C., Mao, L. X., Zhang, Z. Y. & Li, P. (2013). Induced Aggregation Operators In The Vikor Method And Its Application In Material Selection. Applied Mathematical Modelling, 37(9), 6325-6338.
- Okay, G. & Kose, A. (2015). Financial Performance Analysis Of Brokerage Firms Quoted On The Istanbul Stock Exchange Using The Topsıs Method Of Analysis. International Journal Of Business And Social Science, 6(8), 68-77.
- Opricovic, S. & Tzeng, G. H. (2004). Compromise Solution By Mcdm Methods: A Comparative Analysis Of Vikor And Topsis. European Journal Of Operational Research, 156(2), 445-455.
- Opricovic, S. & Tzeng, G. H. (2007). Extended Vikor Method In Comparison With Outranking Methods. European Journal Of Operational Research, 178(2), 514-529.
- Ömürbek, V. & Kınay, B. (2013). Havayolu Taşımacılığı Sektöründe Topsis Yöntemiyle Finansal Performans Değerlendirmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(3), 343-363.
- Rezaie, K., Ramiyani, S. S., Nazari-Shirkouhi, S. & Badizadeh, A. (2014). Evaluating Performance Of Iranian Cement Firms Using An Integrated Fuzzy Ahp–Vikor Method. Applied Mathematical Modelling, 38(21-22), 5033-5046.
- Siew, L. W., Fai, L. K., & Hoe, L. W. (2021). Performance Evaluation Of Construction Companies In Malaysia With Entropy-Vikor Model. Engineering Journal, 25(1), 297-305.
- Sermaye Piyasası Kurulu Tebliğleri, Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ (Seri V, No: 46).
- Şahin, A. & Sarı, E. B. (2019). Entropi Tabanlı Topsis Ve Vikor Yöntemleriyle Bıst-İmalat İşletmelerinin Finansal Ve Borsa Performanslarının Karşılaştırılması. Muhasebe Ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 12(2), 255-270.
- Taze Arısoy, M. (2020). Aracı Kurumların Tavsiye Performanslarının Değerlendirilmesi: Öncü Beş Aracı Kurum Üzerine Çalışma. (Yüksek Lisans Tezi) Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Tezergil Arıkan, S. (2018). Aracı Kurumların Finansal Performanslarının Topsis Yöntemi İle İncelenmesi. Mali Çözüm Dergisi, 28, 43-58.
- Tong, L. I., Chen, C. C. & Wang, C. H. (2007). Optimization Of Multi-Response Processes Using The Vikor Method. The International Journal Of Advanced Manufacturing Technology, 31(11-12), 1049-1057.
- Tufan, C. & Kılıç, Y. (2019). Borsa İstanbul’da İşlem Gören Lojistik İşletmelerinin Finansal Performanslarının Topsis Ve Vikor Yöntemleriyle Değerlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 20(1), 119-137.
- Wang, Y. J. (2009). Combining Grey Relation Analysis With Fmcgdm To Evaluate Financial Performance Of Taiwan Container Lines. Expert Systems With Applications, 36(2), 2424-2432.
- Yanık, L. & Eren, T. (2017). Borsa İstanbul’da İşlem Gören Otomotiv İmalat Sektörü Firmalarının Finansal Performanslarının Ahp, Topsis, Electre Ve Vikor Yöntemleri İle Analizi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7(13), 165-188.
- Yeşildağ, E. (2013). Türkiye’de Aracı Kuruluşların Gelişimi Ve Yatırımcıların Aracı Kuruluş Seçimine Etki Eden Unsurlar: Bir Faktör Analizi Uygulaması. (Doktora Tezi) Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
- Türkiye Sermaye Piyasası Birliği, https://www.tspb.org.tr/tr/veriler/ (Erişim Tarihi: 10.02.2021).
- Türkiye Sermaye Piyasası Genel Görünümü (Şubat 2021). https://www.tspb.org.tr/wp-content/uploads/2021/03/turkish_capital_markets-202102-tr.pdf (Erişim Tarihi: 20.04.2021).
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 8 Kasım 2021 |
| Gönderilme Tarihi | 15 Haziran 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021Cilt: 22 Sayı: 2 |
Cited By
Perakende Şirketlerinin Mali Performansının Değerlendirilmesi
Uluslararası Beşeri ve Sosyal Bilimler İnceleme Dergisi
https://doi.org/10.55243/ihssr.1216029
İMV VE WASPAS TABANLI ARACI KURUM PERFORMANS DEĞERLENDİRİLMESİ
Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi
https://doi.org/10.53443/anadoluibfd.1103297
Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.